Жалпы осы қазіргі әзілдің айналасында жүргендердің бәрін бір-бірімен салыстыра қарау дұрыс па? Олардың еш айырмасы жоқ па?
Меніңше, бұлардың әрқайсысын бөлек қарастыру керек сияқты. Қысқаша айта өтейін:
Мысалы сатиралық шығармалар мен театрдағы комедия – әдеби-кәсіби бағыт. Бұл жерден көркемдік те, тәрбие де, ой мен сынды да табуға болады. Бірақ бұны түсіну үшін өре керек болары анық. Сондықтан қазіргі желп етпенің заманында еленуі қиын дүние боп отыр.
Ал әзіл-сықақ театрлары – тілі де, діңі де таза тұрмыстық бағыт. Әдеби бағыттың тілі қарапайым тұрмыстық әзілге лайықталған түрі. Бұл жерден не іздейсің, әдеттегі көңілді көтерумен қатар, нақты айтары да болады.
Келесі бағыт – КВН. Біздің елде бұл бағытта тамыр жайғаны – «Жайдарман» ойындарын айтса болатын шығар. Бұл жерде ең үлкені 20 жастың ар жақ, бер жақтағылары болғандықтан, беретіні де сол шама болса керек. Бұдан тәрбие іздеп жүрсеңіз сіздің де жетісіп жүргеніңіз шамалы екен.
Өйткені КВНнің шикізаты – кәдімгі көше әзілі деп айтар ем. Расымен, КВН дүниеге келісімен, көше әзілін сахнаға алып шықты. Онда ештеңені ойламай тарқылдайтын да, құр жыртақ та, сойып салатын да, қауып алатын, тауып айтатын әзілдер де қатар жүреді.
Көшеде айтатын, вешірде отырып айтатын әзілдерді сахнадан көру бірқатар өзін интелектуал санайтындарға ұнамайтын шығар. Бірақ КВН тамыр жайды және оның зиянынан пайдасы көбірек болып отырғанын көз көріп отыр. Жастардың мектебі, ортасы, шоубиздің қайнар көзі, қазақ тілін сәнге айналдырушылар да осы саладан шыққандар екенін мойындау керек.
Тағы бір бағытқа бәдіктік немесе бұралқы әзіл деген атау берер едім. Себебі «Бұралқы сөз күлуге жақсы» демекші, белгілі бір ортада айтылатын әңгімелер мен әзілдер көпшіліктің алдына шығады. Бұны көргенде «ұятмендігіңізді» бір жерге тығып қойсаңыз болады. Тәрбие алуды армандамаңыз да. Тек «аддуши» күліп, көңіл көтере алатыныңызға кепілмін.
Бұл бағыттағылар Қазақстанда Ресейдегідей телевизияға шыға қоймағанмен, ютубта бастау алып жатыр. Сөздеріне боғауыз қоспаса, тұзы кірмей қалатындай көреді.
Қазақтың «ұят» сәл-пәл тіреп тұрғандай көрінер, бірақ интернетте географиялық шекара жоқ болғандықтан, рунеттегі жобаларды мысалға келтіруге болады. Бұнда әр сөзін «тұздап» отыру, келген қонақты боқтап жіберу, т.б. нәрселер таңсық емес.
Әрине, оқырман, «Әй, боқтанбайтын адам бола ма? Оған бола күйіп-пісуге бола ма? Кәдімгі өмірде сондай ғой» деуі мүмкін. Рас, бірақ ол әлеуметке арнап контент жасап отыр, демек онда белгілі бір деңгейде этикалық жауапкершілік те болуы керек деп дау айтушылар да табылар.
Бірақ менің міндетім бұл айтысушыларға төрелік қылу емес, өз әлімше сипаттап беру (Бәлкім осы «бұралқы әзіл» туралы өз ойымды кейін толықтырып жазармын).
Міне, әзіл саласында жүргендерді осылай бөліп қараймын. Сондықтан әр қайсысына көрермен болғанда, әрқайсысының деңгейімен қараймын. Сатиралық шығармаларды әзіл-сықақ театрларының тілімен салыстырмаймын немесе театрларды квншіктермен шатастыруға да құлқым жоқ.
Жайдарманға көрермен болып жүргенмен, сол әзілді театрда көрсетуіне, ал Жайдарманда боқтаушылардың табылуына үзілді-кесілді қарсымын. Бірақ ютубтан «бұралқы әзіл» жобаларын қарап тұруым мүмкін. Себебі әрқайсының өз орны болу керек деген пікірдемін.
Салыстыру керек болса, «Алдараспан» мен «Шаншарды», немесе «Назар аудар» мен «Байдың балдарын», болмаса «Плохие песни» мен «Можно ваш телефончик» секілді бағыттық жобаларды бір-бірімен салыстыру керек сияқты.
